Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do kí sinh trùng Plasmodium gây nên, lây truyền theo đường máu. Bệnh lưu hành địa phương và có thể gây thành dịch. Bệnh truyền từ người bệnh sang người lành do muỗi Anopheles. Ký sinh trùng sốt rét là một đơn bào, lớp Protozoa, họ Plasmodiidae, loại Plasmodium, có 4 loài gây bệnh ở người là P. falciparum, P. malariae, P. ovale, và P. Vivax. Ở Việt Nam, chủ yếu là 2 loại P. Falciparum và P. Vivax. 

Bệnh có đặc điểm lâm sàng là sốt thành cơn có chu kỳ, có thể có biến chứng nặng gây tử vong.

CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán bệnh phải dựa vào 3 yếu tố cơ bản là: yếu tố dịch tễ, lâm sàng, xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét.

Yếu tố dịch tễ

Bệnh nhân đang sống trong vùng sốt rét hoặc đã mắc sốt rét trong vòng 6 tháng gần đây. Nếu bệnh nhân có mặt ở vùng sốt rét trong thời gian ngắn, cần quan tâm đến thời gian từ khi vào vùng sốt rét đến khi xuất hiện cơn sốt đầu tiên. Thời gian ủ bệnh của P. Falciparum là 9 - 14 ngày; P.Vivax là 12 - 17 ngày; P. Ovale là 16 - 18 ngày; và P. Malariae là 18 - 40 ngày; có thể kéo dài đến 6 - 12 tháng với P.Vivax.

Lâm sàng

Sốt: với những đặc điểm riêng của sốt rét

Cơn sốt điển hình: 3 giai đoạn

• Giai đoạn rét run: Sau vài triệu chứng tiền triệu như ớn lạnh, rùng mình, trẻ bắt đầu rét run dữ dội, kéo dài từ 1-2 giờ, da tái nhợt, môi tím, chi lạnh, mạch nhanh, lách to ra, đái nhiều.
• Giai đoạn nóng: Thân nhiệt tăng vọt 39-40oC, bệnh nhân thấy nóng, kèm theo mặt đỏ, mắt xung huyết đỏ, nhức đầu dữ dội, đau cơ, đau lưng, đau vùng gan, lách, buồn nôn, nôn, tiểu ít, mạch nhanh, nhịp thở nhanh...Giai đoạn này kéo dài 2-4 giờ, sau đó sốt giảm dần. Trường hợp nặng, trẻ có thể bị tử vong do các biến chứng suy gan, suy thận, co giật, thiếu máu nặng…
• Giai đoạn vã mồ hôi: Sốt dần dần hạ, bệnh nhân ra nhiều mồ hôi, có cảm giác khát nước, sau đó cảm thấy dễ chịu dần, giảm đau đầu, vùng gan, lách bớt đau và trở lại trạng thái gần bình thường.

Cơn sốt có tính chất chu kỳ: P. ovale và P. Vivax: cách mỗi 48 giờ; P. Malariae: Cách mỗi 72 giờ; P. Falciparum: cơn hàng ngày.

Cơn sốt không điển hình: Trường hợp sơ nhiễm (nhiễm lần đầu tiên): sốt cao liên tục vài ngày đầu, sau đó sốt cơn.

Có nhiễm trùng khác kèm theo

• Trẻ nhỏ: Từ 6 tháng đến 4 tuổi. Trẻ thường không có giai đoạn rét run, hay có co giật khi sốt cao, rối loạn tiêu hóa (nôn, tiêu chảy, đau bụng, chướng bụng), thiếu máu nhanh, lách to nhanh, hạ đường huyết, tăng men gan, suy thận cấp.
• Lách to: thời kỳ sơ nhiễm, lách to mềm và đau. Trường hợp sốt rét tái phát nhiều năm, lách to và chắc.
• Thiếu máu: Thiếu máu nhanh sau mỗi một cơn sốt, có thể thiếu máu nặng.
• Vàng da: Vàng da khi có tan huyết dữ dội, đái huyết sắc tố.
• Các triệu chứng khác: gan to, da xạm, chậm phát triển thể chất…
• Các biểu hiện của sốt rét nặng (sốt rét ác tính):
• Sốt rét thể não: Có hôn mê, rối loạn ý thức; co giật toàn thể tái diễn.
• Thiếu máu nặng, hạ đường huyết, toan chuyển hóa.
• Suy hô hấp, phù phổi cấp, ARDS, shock.
• Xuất huyết, vàng da, đái huyết sắc tố.

Xét nghiệm

Các xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét để chẩn đoán xác định: Bằng các kỹ thuật sau

• Trên tiêu bản giọt máu: Lấy giọt máu đầu ngón tay và nhuộm soi giemsa với cả giọt dày và giọt dàn mỏng.
• Kỹ thuật QBC (Quantiative Buffy Coat): quay li tâm để tập trung hồng cầu rồi soi dưới kính huỳnh quang.
• Kỹ thuật phát hiện kháng thể: Phương pháp huỳnh quang gián tiếp (IFAT), ngưng kết hồng cầu thụ động gián tiếp (IHA), miễn dịch hấp phụ gắn men (ELISA). Chỉ có tính chất hồi cứu vì kháng thể xuất hiện muộn.
• Kỹ thuật phát hiện kháng nguyên: Test phát hiện kháng nguyên P. Falciparum (Parasight F. test…), PCR.

Các xét nghiệm khác: tùy theo tình trạng bệnh nhân

Chẩn đoán phân biệt

Với trường hợp sốt rét sơ nhiễm: chẩn đoán phân biệt với các bệnh như 
thương hàn, sốt rickettsia, sốt Dengue… Một số bệnh nhiễm khuẩn có sốt cơn, rét run giống sốt rét: Nhiễm khuẩn huyết, nhiễm trùng tiết niệu, viêm đường mật, túi mật, áp xe gan, áp xe phổi…

ĐIỀU TRỊ

Nguyên tắc điều trị

1. Phát hiện và điều trị càng sớm càng tốt.
2. Chọn đúng thuốc và đủ liều theo phác đồ.
3. Kết hợp điều trị cắt cơn với điều trị tiệt căn.

Liều điều trị

Trẻ em 3-6 tuổi:

• Ngày 1: uống 1 viên chia 2 lần
• Ngày 2: uống 0,5 viên một lần
• Ngày 3: uống 0,5 viên một lần

Trẻ em 7-10 tuổi:

• Ngày 1: uống 2 viên chia 2 lần 
• Ngày 2: uống 1 viên một lần
• Ngày 3: uống 1 viên một lần

Trẻ em 10-14 tuổi:

• Ngày 1: uống 3 viên chia 2 lần
• Ngày 2: uống 1,5 viên một lần
• Ngày 3: uống 1,5 viên một lần

Người lớn > 15 tuổi:

• Ngày 1: uống 4 viên chia 2 lần
• Ngày 2: uống 2 viên một lần 
• Ngày 3: uống 2 viên một lần

Theo dõi kết quả điều trị

Lấy máu vào ngày thứ 3, ngày thứ 8, và ngày thứ 15 tìm KST sốt rét. Sau khi bệnh nhân ra viện, hẹn khám lại xét nghiệm vào ngày 21 và 28.

PHÒNG BỆNH

Điều trị dự phòng sốt rét

Chỉ định cho những người chưa có miễn dịch đi vào vùng sốt rét.

1. Chỉ dùng 3-6 tháng đầu kể từ khi vào vùng sốt rét.
2. Các thuốc dự phòng: dùng 1 trong số thuốc sau:

• Mefloquine: uống 5 mg/kg/tuần (người lớn 1 viên 250mg/tuần).
• Doxycycline: viên 100 mg, ngày 1 viên.
• Chloroquine: uống 5mg base/kg/tuần (người lớn 300mg base/ tuần).
• Proguanil 3 mg/kg/ngày (người lớn 150-250 mg/ngày).
• Primaquine: 0,5 mg base/kg/ngày, uống hàng ngày, bắt đầu 1-2 ngày trước khi vào vùng dịch và kéo dài tới 7 ngày sau khi rời vùng dịch.
• Không điều trị dự phòng bằng các thuốc Artemisinin, quinin, Hadofantrin.

Diệt muỗi, tránh để muỗi đốt

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Y tế (2013). Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và dự phòng bệnh sốt rét ban 
hành theo quyết định số 3232/QĐ-BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế. Hà Nội, ngày 
30 tháng 8 năm 2013.

2. WHO, GuideLine for the Treatment Malaria, Third Edition. 

"Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em (cập nhật 2020)", BV Nhi Trung Ương

Anh chị có thể inbox Pan Happy hoặc liên hệ qua hotline zalo 0964821468 để được hướng dẫn dinh dưỡng cho mẹ và bé khỏe nha ạ.